جزء دوم

ترتیل جزء دوم از قرآن كریم با صدای استاد احمد محمد عامر

شیخ احمد عامر در سال 1927 میلادی در عساكر صالحیه مركز فاقوس شرقی مصر متولد شد و از دوران كودكی قرآن را حفظ كرد و در جوانی به استخدام ارتش درآمد و در سال 1963 به رادیو پیوست.
این قاری برجسته مصری به كشورهای مختلفی همچون فلسطین، فرانسه، آمریكا، برزیل و انگلستان سفر كرده بود.
احمد عامر تاكنون چندین بار به ایران نیز آمده و بارها در مسابقات بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران به عنوان داور شركت كرده بود.
آخرین بار این قاری برجسته مصری سال 1392 شمسی در مسابقات بین‌المللی قرآن جمهوری اسلامی ایران حضور یافت و پس از پایان این رقابت‌ها در محضر مقام معظم رهبری تلاوت كرد و با صدای زیبای خود در سن 86 سالگی حاضران در جلسه را مات و مبهوت تلاوت خود كرد تا جایی كه بسیاری با شنیدن صدای استاد عامر اشك ریختند.
شیخ احمد عامر سر انجام در سال 2016 و در سن 89 سالگی دار فانی را وداع گفت.


بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِبه نام خداوند رحمتگر مهربان سَیَقُولُ السُّفَهَاءُ مِنَ النَّاسِ مَا وَلَّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِی كَانُوا عَلَیْهَا قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ یَهْدِی مَنْ یَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ ﴿142﴾مردم بی‌خرد خواهند گفت: چه موجب شد كه مسلمین از قبله‌ای كه بر آن بودند (از بیت المقدس) روی به كعبه آوردند؟ بگو: مشرق و مغرب برای خداست و هر كه را خواهد به راه راست هدایت می‌كند. (142) وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَیَكُونَ الرَّسُولُ عَلَیْكُمْ شَهِیدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِی كُنْتَ عَلَیْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ یَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَیْهِ وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِیرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِینَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِیُضِیعَ إِیمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِیمٌ ﴿143﴾و ما همچنان شما (مسلمین) را به آیین اسلام هدایت كردیم و به سیرت نیكو بیاراستیم تا گواه مردم باشید و پیغمبر نیز گواه شما باشد (تا شما از وی بیاموزید). و (ای پیغمبر) ما قبله‌ای را كه بر آن بودی تغییر ندادیم مگر برای اینكه بیازماییم و جدا سازیم گروهی را كه از پیغمبر خدا پیروی می‌كنند از آنان كه عقبگرد كنند و (به مخالفت او برخیزند)، و این تغییر قبله بسی بزرگ نمود جز در نظر هدایت یافتگان خدا. و خداوند اجر پایداری شما را در راه ایمان تباه نگرداند كه خدا به خلق مشفق و مهربان است. (143) قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِی السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّیَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَیْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِینَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ ﴿144﴾ما توجه تو را بر آسمان (به انتظار وحی و تغییر قبله) بنگریم و البته روی تو را به قبله‌ای كه به آن خشنود شوی گردانیم، پس روی كن به طرف مسجد الحرام و شما (مسلمین) نیز هر كجا باشید (در نماز) روی بدان جانب كنید. و گروه اهل كتاب به خوبی می‌دانند كه این تغییر قبله به حق و راستی از جانب خداست (نه به دلخواه كس) و خدا از كردار آنها غافل نیست. (144) وَلَئِنْ أَتَیْتَ الَّذِینَ أُوتُوا الْكِتَابَ بِكُلِّ آیَةٍ مَا تَبِعُوا قِبْلَتَكَ وَمَا أَنْتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ وَمَا بَعْضُهُمْ بِتَابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّكَ إِذًا لَمِنَ الظَّالِمِینَ ﴿145﴾و تو (ای پیغمبر) اگر هر قسم معجزه برای اهل كتاب بیاوری پیرو قبله تو نشوند و تو نیز تبعیت از قبله آنان نخواهی كرد و بعضی ملل تابع قبله برخی دیگر نشوند، و اگر تو تابع دلخواه و هوسهای جاهلانه آنها شوی بعد از آنكه از جانب خدا علم یافتی، در این صورت البته از گروه ستمكاران خواهی بود. (145) الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْكِتَابَ یَعْرِفُونَهُ كَمَا یَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ وَإِنَّ فَرِیقًا مِنْهُمْ لَیَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَهُمْ یَعْلَمُونَ ﴿146﴾گروهی كه ما بر آنها كتاب فرستادیم، (محمد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و حقّانیّت) او را به خوبی می‌شناسند همان گونه كه فرزندان خود را، و لكن گروهی از آنان (از راه عناد) حق را كتمان می‌كنند در صورتی كه علم به آن دارند. (146) الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِینَ ﴿147﴾حق همان است كه از طرف خدا به سوی تو آمد، پس هیچ شبهه به دل راه مده. (147) وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیهَا فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ أَیْنَ مَا تَكُونُوا یَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِیعًا إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ﴿148﴾هر كسی را راهی است به سوی حق كه بدان راه یابد (یا قبله‌ای است كه به آن روی آورد) پس بشتابید به خیرات كه هر كجا باشید همه شما را خداوند (به عرصه محشر) خواهد آورد و محققا خدا بر همه چیز تواناست. (148) وَمِنْ حَیْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِنَّهُ لَلْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ ﴿149﴾و از هر كجا و به سوی هر دیار بیرون شدی (در نماز) روی به طرف كعبه آور، و این دستور قبله بر وجه صواب و به امر خداست و خدا از كار شما غافل نیست. (149) وَمِنْ حَیْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَیْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ لِئَلَّا یَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَیْكُمْ حُجَّةٌ إِلَّا الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِی وَلِأُتِمَّ نِعْمَتِی عَلَیْكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿150﴾و از هر جا و به هر دیار بیرون شدی روی به جانب كعبه كن و شما مسلمین هم به هر كجا بودید روی بدان جانب كنید تا مردم به حجّت و مجادله بر شما زبان نگشایند-جز گروه ستمكار (معاند) كه از (جدل و گفتگوی) آنان هم نیندیشید و از (نافرمانی) من بترسید-و تا نعمت و رحمتم را برای شما به حد كمال رسانم، و باشد كه (به طریق صواب) راه یابید. (150) كَمَا أَرْسَلْنَا فِیكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ یَتْلُو عَلَیْكُمْ آیَاتِنَا وَیُزَكِّیكُمْ وَیُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَیُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ ﴿151﴾چنانكه در میان شما رسولی از خودتان فرستادیم كه آیات ما را برای شما تلاوت می‌كند و نفوس شما را (از پلیدی جهل) پاك و منزّه می‌گرداند و به شما تعلیم كتاب و حكمت می‌دهد و آنچه را نمی‌دانید به شما می‌آموزد. (151) فَاذْكُرُونِی أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِی وَلَا تَكْفُرُونِ ﴿152﴾پس مرا یاد كنید تا شما را یاد كنم و شكر نعمت من به جای آرید و كفران نعمت من نكنید. (152) یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ ﴿153﴾ای اهل ایمان، (در پیشرفت كار خود) از صبر و مقاومت كمك گیرید و به ذكر خدا و نماز توسّل جویید كه خدا با صابران است. (153) وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْیَاءٌ وَلَكِنْ لَا تَشْعُرُونَ ﴿154﴾و به آنان كه در راه خدا كشته شوند مرده نگویید، بلكه زنده ابدی هستند و لیكن همه شما این حقیقت را درنخواهید یافت. (154) وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ ﴿155﴾و البته شما را به پاره‌ای از سختی‌ها چون ترس و گرسنگی و نقصان اموال و نفوس و آفات زراعت بیازماییم، و صابران را بشارت و مژده بده. (155) الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ ﴿156﴾آنان كه چون به حادثه سخت و ناگواری دچار شوند (صبوری پیش گرفته و) گویند: ما به فرمان خدا آمده‌ایم و به سوی او رجوع خواهیم كرد. (156) أُولَئِكَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ ﴿157﴾آن گروهند كه مخصوص به درود و الطاف الهی و رحمت خاص خدایند و آنها خود هدایت یافتگانند. (157) إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِمَا وَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاكِرٌ عَلِیمٌ ﴿158﴾سعی صفا و مروه از شعائر دین خداست، پس هر كس حجّ خانه كعبه یا اعمال مخصوص عمره به جای آورد باكی بر او نیست كه سعی صفا و مروه نیز به جای آرد، و هر كس به راه خیر و نیكی شتابد (خدا پاداش وی خواهد داد كه) خدا قدردان و (به همه امور خلق) عالم است. (158) إِنَّ الَّذِینَ یَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَیِّنَاتِ وَالْهُدَى مِنْ بَعْدِ مَا بَیَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِی الْكِتَابِ أُولَئِكَ یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَیَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ ﴿159﴾آن گروه (از علمای اهل كتاب) كه آیات واضحه و هدایتی را كه فرستادیم كتمان نمایند بعد از آنكه آن را برای (هدایت) مردم در كتاب آسمانی بیان كردیم، آنها را خدا و تمام لعن كنندگان (از جن و انس و ملك) نیز لعن می‌كنند. (159) إِلَّا الَّذِینَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَبَیَّنُوا فَأُولَئِكَ أَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ ﴿160﴾مگر آنهایی كه توبه كردند و به اصلاح مفاسد اعمال خود پرداختند و بیان كردند (آنچه را كه كتمان كردند)، پس توبه اینان را می‌پذیرم كه منم توبه پذیر و مهربان. (160) إِنَّ الَّذِینَ كَفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ كُفَّارٌ أُولَئِكَ عَلَیْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ ﴿161﴾آنان كه كافر شده و به عقیده كفر مردند البته بر آن گروه، خدا و فرشتگان و مردمان همه لعن می‌فرستند. (161) خَالِدِینَ فِیهَا لَا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلَا هُمْ یُنْظَرُونَ ﴿162﴾همیشه در جهنم (به عذاب و شكنجه) باشند، نه بر آنان تخفیف عذاب دهند و نه به نظر رحمت بنگرند. (162) وَإِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ ﴿163﴾و خدای شما، خدای یكتاست، نیست خدایی مگر او كه بخشاینده و مهربان است. (163) إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِی تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِمَا یَنْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِیهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِیفِ الرِّیَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ ﴿164﴾محققا در خلقت آسمانها و زمین و رفت و آمد شب و روز، و كشتی‌ها كه بر روی آب برای انتفاع خلق در حركت است، و بارانی كه خدا از بالا فرو فرستاد تا به آن آب، زمین را بعد از مردن زنده كرد و سبز و خرّم گردانید، و در پراكندن انواع حیوانات در زمین، و گردانیدن بادها (به هر طرف) و در خلقت ابر كه میان زمین و آسمان مسخّر است، در همه این امور ادلّه‌ای واضح برای عاقلان است. (164) وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْدَادًا یُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ وَالَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ وَلَوْ یَرَى الَّذِینَ ظَلَمُوا إِذْ یَرَوْنَ الْعَذَابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِیعًا وَأَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعَذَابِ ﴿165﴾برخی از مردم (نادان) غیر خدا را همانند خدا گیرند و چنانكه خدا را بایست دوست داشت با آنها دوستی ورزند، لیكن آنها كه اهل ایمانند كمال محبّت و دوستی را فقط به خدا مخصوص دارند. و اگر فرقه مشركین ستمكار وقتی كه عذاب خدا را مشاهده كنند ببینند كه قدرت خاص خدا است و عذاب خدا بسیار سخت است (از شرك خود سخت پشیمان شوند). (165) إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا وَرَأَوُا الْعَذَابَ وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبَابُ ﴿166﴾هنگامی كه بیزاری جویند رؤسا و پیشوایان (باطل) از پیروان خود و عذاب خدا را مشاهده كنند و هر گونه وسیله و اسباب از آنها قطع شود (و روابط باطل به جا نماند). (166) وَقَالَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَمَا تَبَرَّءُوا مِنَّا كَذَلِكَ یُرِیهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَیْهِمْ وَمَا هُمْ بِخَارِجِینَ مِنَ النَّارِ ﴿167﴾و آن پیروان گویند: كاش دیگر بار به دنیا باز می‌گشتیم و از (اطاعت) اینان بیزاری می‌جستیم چنان كه اینها (گرهی از كار ما نگشودند و) از ما بیزاری جستند! این گونه خدا، كردار (زشت جاهلانه) آنها را مایه حسرت و پشیمانی آنان كند و آنها از عذاب آتش جهنّم بیرون شدنی نباشند. (167) یَا أَیُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلَالًا طَیِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ ﴿168﴾ای مردم، از آنچه در زمین است حلال و پاكیزه را تناول كنید و پیروی نكنید و ساوس شیطان را، محققا شیطان از برای شما دشمنی آشكار است. (168) إِنَّمَا یَأْمُرُكُمْ بِالسُّوءِ وَالْفَحْشَاءِ وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ ﴿169﴾این دشمن است كه به شما دستور زشتی و بدكاری می‌دهد و بر آن می‌گمارد كه سخنانی از روی جهل و نادانی به خدا نسبت دهید. (169) وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَیْنَا عَلَیْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا یَعْقِلُونَ شَیْئًا وَلَا یَهْتَدُونَ ﴿170﴾و چون كفار را گویند: پیروی از شریعت و كتابی كه خدا فرستاده كنید، پاسخ دهند كه ما پیرو كیش پدران خود خواهیم بود. آیا بایست آنها تابع پدران باشند گر چه آن پدران بی‌عقل و نادان بوده و هرگز به حق و راستی راه نیافته باشند؟ (170) وَمَثَلُ الَّذِینَ كَفَرُوا كَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ بِمَا لَا یَسْمَعُ إِلَّا دُعَاءً وَنِدَاءً صُمٌّ بُكْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لَا یَعْقِلُونَ ﴿171﴾و مثل كافران (در شنیدن سخن انبیاء و درك نكردن معنای آن) چون حیوانی است كه آوازش كنند و او از آن آواز (معنایی درك نكرده و) جز صدایی نشنود، كفّار هم (از شنیدن و دیدن حق) كر و گنگ و كورند، زیرا تعقل نمی‌كنند. (171) یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَاشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ ﴿172﴾ای اهل ایمان، روزی حلال و پاكیزه‌ای كه ما نصیب شما كرده‌ایم بخورید و شكر خدا به جای آرید اگر شما خالص خدا را می‌پرستید. (172) إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیْكُمُ الْمَیْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَیْرِ اللَّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿173﴾به تحقیق، خدا حرام گردانید بر شما مردار و خون و گوشت خوك را و آنچه را كه به اسم غیر خدا كشته باشند، پس هر كس كه به خوردن آنها محتاج و مضطر شود در صورتی كه به آن تمایل نداشته و (از اندازه رمق) تجاوز نكند گناهی بر او نخواهد بود (كه به قدر احتیاج صرف كند كه) محققا خدا آمرزنده و مهربان است. (173) إِنَّ الَّذِینَ یَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ الْكِتَابِ وَیَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِیلًا أُولَئِكَ مَا یَأْكُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ إِلَّا النَّارَ وَلَا یُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَلَا یُزَكِّیهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ﴿174﴾آنان كه پنهان دارند آیاتی از كتاب آسمانی را كه خدا فرستاده بود و آن را به بهای اندك فروشند، جز آتش جهنّم در شكم نمی‌برند و در قیامت خدا با آنها سخن نگوید و (از پلیدی عصیان) پاكشان نگرداند، و هم آنان را در قیامت عذابی دردناك خواهد بود. (174) أُولَئِكَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلَالَةَ بِالْهُدَى وَالْعَذَابَ بِالْمَغْفِرَةِ فَمَا أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ ﴿175﴾آنها همان گروهند كه اختیار كردند گمراهی را به جای هدایت، و عذاب را به جای آمرزش، پس چقدر بر آتش جهنم سخت جان و پرطاقتند! (175) ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ نَزَّلَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ وَإِنَّ الَّذِینَ اخْتَلَفُوا فِی الْكِتَابِ لَفِی شِقَاقٍ بَعِیدٍ ﴿176﴾این عذاب از آن روست كه خدا كتاب آسمانی را به راستی فرستاد و گروهی كه در آن اختلاف و مكابره كردند در اختلافی دور (از حق) خواهند بود. (176) لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاكِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّائِلِینَ وَفِی الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِینَ فِی الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِینَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ﴿177﴾نیكوكاری آن نیست كه روی به جانب مشرق یا مغرب كنید (چه این چیز بی‌اثری است) لیكن نیكوكاری آن است كه كسی به خدای عالم و روز قیامت و فرشتگان و كتاب آسمانی و پیغمبران ایمان آرد و دارایی خود را در راه دوستی خدا به خویشان و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان و گدایان بدهد و در آزاد كردن بندگان صرف كند، و نماز به پا دارد و زكات مال (به مستحق) بدهد، و نیز نیكوكار آنانند كه با هر كه عهد بسته‌اند به موقع خود وفا كنند و در حال تنگدستی و سختی و هنگام كارزار صبور و شكیبا باشند. (كسانی كه بدین اوصاف آراسته‌اند) آنها به حقیقت راستگویان و آنها به حقیقت پرهیزكارانند. (177) یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْأُنْثَى بِالْأُنْثَى فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِكَ تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ ﴿178﴾ای اهل ایمان بر شما حكم قصاص كشتگان چنین معین گشت كه مرد آزاد در مقابل مرد آزاد، و بنده را به جای بنده، و زن را به جای زن قصاص توانید كرد. و چون صاحب خون از قاتل كه برادر دینی اوست بخواهد درگذرد كاری است نیكو، پس قاتل دیه را در كمال خشنودی ادا كند. در این حكم، تخفیف (امر قصاص) و رحمت خداوندی است، و پس از این دستور، هر كه تجاوز كند او را عذابی سخت خواهد بود. (178) وَلَكُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاةٌ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴿179﴾ای عاقلان، حكم قصاص برای حفظ حیات شماست تا مگر (از قتل یكدیگر) بپرهیزید. (179) كُتِبَ عَلَیْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَیْرًا الْوَصِیَّةُ لِلْوَالِدَیْنِ وَالْأَقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِینَ ﴿180﴾دستور داده شد كه چون مرگ یكی از شما فرا رسد اگر دارای متاع دنیاست وصیت كند برای پدر و مادر و خویشان به چیزی شایسته عدل و به قدر متعارف. این كار سزاوار مقام پرهیزكاران است. (180) فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَمَا سَمِعَهُ فَإِنَّمَا إِثْمُهُ عَلَى الَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ﴿181﴾پس هرگاه كسی بعد از شنیدن وصیت، آن را تغییر دهد و (بر خلاف وصیت رفتار كند) گناه این كار بر آنهاست كه عمل به خلاف وصیت كنند، و خدا (به گفتار و كردار خلق) شنوا و داناست. (181) فَمَنْ خَافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفًا أَوْ إِثْمًا فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿182﴾و هر كس بیم دارد كه از وصیت موصی (به وارث او) جفا و ستمی رفته باشد و به اصلاح میان آنان پردازد بر او گناهی نیست و محققا خدا آمرزنده و مهربان است. (182) یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴿183﴾ای اهل ایمان، بر شما هم روزه واجب گردید چنانكه امم گذشته را فرض شده بود، و این دستور برای آن است كه پاك و پرهیزكار شوید. (183) أَیَّامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعَامُ مِسْكِینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿184﴾روزهایی به شماره معیّن روزه دارید (تمام ماه رمضان)، و هر كسی از شما مریض باشد یا مسافر، به شماره آن از روزهای غیر ماه رمضان روزه دارد، و كسانی كه روزه را به زحمت توانند داشت عوض هر روز فدا دهند آن قدر كه فقیر گرسنه‌ای سیر شود، و هر كس بر نیكی بیفزاید آن برای او بهتر است. و (بی‌تعلّل) روزه داشتن برای شما بهتر خواهد بود اگر (فواید آن را) بدانید. (184) شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِكُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿185﴾ماه رمضان ماهی است كه قرآن در آن نازل شده برای هدایت بشر و برای راهنمایی و امتیاز حق از باطل، پس هر كه دریابد ماه رمضان را باید آن را روزه بدارد، و هر كه ناخوش یا در سفر باشد (به شماره آنچه روزه خورده است) از ماهای دیگر روزه دارد، كه خداوند برای شما حكم را آسان خواسته و تكلیف را مشكل نگرفته، و خواسته تا اینكه عدد روزه را تكمیل كرده و خدا را به عظمت یاد كنید كه شما را هدایت فرمود، باشد كه (از این نعمت بزرگ) سپاسگزار شوید. (185) وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ ﴿186﴾و چون بندگان من (از دوری و نزدیكی) من از تو پرسند، (بدانند كه) من به آنها نزدیكم، هرگاه كسی مرا خواند دعای او را اجابت كنم. پس باید دعوت مرا (و پیغمبران مرا) بپذیرند و به من بگروند، باشد كه (به سعادت) راه یابند. (186) أُحِلَّ لَكُمْ لَیْلَةَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَیْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَكُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیَامَ إِلَى اللَّیْلِ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِی الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ یُبَیِّنُ اللَّهُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ ﴿187﴾برای شما در شبهای ماه رمضان مباشرت با زنان خود حلال شد، كه آنها جامه عفاف شما و شما نیز لباس عفّت آنها هستید. و خدا دانست كه شما (در كار مباشرت زنان به نافرمانی و اطاعت شهوت نفس) خود را به ورطه گناه می‌افكنید لذا از حكم حرمت درگذشت و گناه شما را بخشید، از اكنون (در شب رمضان) رواست كه با زنهای خود (به حلال) مباشرت كنید و از خدا آنچه مقدّر فرموده بخواهید. و بخورید و بیاشامید تا خط سفیدی روز از سیاهی شب در سپیده دم پدیدار گردد، پس از آن روزه را به پایان برسانید تا اول شب. و با زنان هنگام اعتكاف در مساجد مباشرت نكنید. این احكام، حدود دین خداست، زنهار در آن راه مخالفت مپویید! خداوند این گونه آیات خود را برای مردم بیان فرماید، باشد كه پرهیزكار شوند. (187) وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَیْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِیقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿188﴾و مال یكدیگر را به ناحق مخورید و آن را به نزد قاضیان نیفكنید كه (به وسیله رشوه و زور) پاره‌ای از اموال مردم را بخورید با آنكه (شما بطلان دعوی خود را) می‌دانید. (188) یَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِیَ مَوَاقِیتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَى وَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿189﴾(ای پیغمبر) از تو سؤال كنند كه سبب بدر و هلال ماه چیست؟ جواب ده كه در آن تعیین اوقات عبادات حج و معاملات مردم است. و نیكوكاری بدان نیست كه از پشت دیوار به خانه درآیید (چه این كاری ناشایسته است) ولی نیكویی آن است كه پارسا باشید و به خانه‌ها (و به هر كار) از راه آن داخل شوید، و تقوا پیشه كنید، باشد كه رستگار شوید. (189) وَقَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ ﴿190﴾و در راه خدا با آنان كه به جنگ و دشمنی شما برخیزند جهاد كنید، لكن از حد تجاوز نكنید كه خدا متجاوزان را دوست ندارد. (190) وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَیْثُ أَخْرَجُوكُمْ وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا تُقَاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتَّى یُقَاتِلُوكُمْ فِیهِ فَإِنْ قَاتَلُوكُمْ فَاقْتُلُوهُمْ كَذَلِكَ جَزَاءُ الْكَافِرِینَ ﴿191﴾و هر كجا مشركان را یافتید به قتل رسانید و آنان را از همان وطن كه شما را آواره كردند برانید، و فتنه‌گری (آنان) سخت‌تر و فسادش بیشتر از جنگ و كشتار است، و در مسجد الحرام با آنها جنگ مكنید مگر آنكه پیشدستی كنند، در این صورت رواست كه در حرم آنها را به قتل برسانید، چنین است كیفر كافران. (191) فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿192﴾پس اگر دست (از شرك و ستم) بدارند (از آنها درگذرید كه) خدا آمرزنده و مهربان است. (192) وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَیَكُونَ الدِّینُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلَا عُدْوَانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِینَ ﴿193﴾و با كفار جهاد كنید تا فتنه و فساد از روی زمین برطرف شود و دین خدا حاكم باشد و بس، و اگر (از فتنه) دست كشیدند (با آنها عدالت كنید كه) تجاوز جز بر ستمكاران روا نیست. (193) الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَى عَلَیْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَیْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ ﴿194﴾ماه‌های حرام را در مقابل ماه‌های حرام قرار دهید، كه اگر حرمت آن را نگاه نداشته و با شما قتال كنند شما نیز قصاص كنید. هر كه به ستم بر شما دست دراز كند او را از پای در آورید به قدر ستمی كه به شما رسانده است، و از خدا پروا كنید و بدانید كه خدا با پرهیزكاران است. (194) وَأَنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَیْدِیكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ ﴿195﴾و (از مال خود) در راه خدا انفاق كنید (لیكن نه به حد اسراف)، و خود را به مهلكه و خطر در نیفكنید، و نیكویی كنید كه خدا نیكوكاران را دوست می‌دارد. (195) وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ وَلَا تَحْلِقُوا رُءُوسَكُمْ حَتَّى یَبْلُغَ الْهَدْیُ مَحِلَّهُ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِیضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْیَةٌ مِنْ صِیَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ فِی الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ ذَلِكَ لِمَنْ لَمْ یَكُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ ﴿196﴾و همه اعمال حج و عمره را برای خدا به پایان رسانید، و اگر ترس و منعی پیش آید قربانی كنید به آنچه مقدور و میسر است، و سر متراشید تا آن گاه كه قربانی شما به محل ذبح برسد. و هر كس بیمار باشد یا سردرد بر او عارض شود (سر بتراشد و) از آن فدا دهد به روزه داشتن یا صدقه دادن یا كشتن گوسفند، و پس از آنكه ترس و منع بر طرف شود هر كس از عمره تمتّع به حج باز آید هر چه میسر و مقدور است قربانی كند و هر كس به قربانی تمكّن نیافت سه روز در ایام حجّ روزه بدارد و هفت روز هنگام مراجعت، كه ده روز تمام شود. این عمل بر آن كس است كه اهل شهر مكّه نباشد. (به این احكام عمل كنید) و از نافرمانی خدا پروا كنید و بدانید كه عذاب خدا سخت است. (196) الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِی الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ یَعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ ﴿197﴾حجّ (واجب) در ماههایی معیّن است، پس هر كه در این ماهها حج می‌گزارد بایست آنچه میان زن و شوهر رواست ترك كند و كار ناروا (مانند دروغ و بدگویی) را ترك كند و مجادله نكند، و شما هر كار نیك كنید خدا بر آن آگاه است و توشه (تقوا برای راه آخرت) برگیرید كه بهترین توشه این راه تقواست و از من پروا كنید ای صاحبان عقل. (197) لَیْسَ عَلَیْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّكُمْ فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَإِنْ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّینَ ﴿198﴾باكی نیست كه در هنگام حجّ كسب معاش كرده و از فضل خدا روزی طلبید، پس آن گاه كه از عرفات بازگشتید در مشعر ذكر خدا كنید و به یاد خدا باشید كه شما را پس از آنكه به ضلالت (كفر) بودید به راه هدایت آورد. (198) ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿199﴾بعد از آن به طریقی كه همه مسلمین باز می‌گردند رجوع كنید و از خدا طلب آمرزش كنید كه خدا آمرزنده و مهربان است. (199) فَإِذَا قَضَیْتُمْ مَنَاسِكَكُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَذِكْرِكُمْ آبَاءَكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْرًا فَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا وَمَا لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ ﴿200﴾پس آن گاه كه اعمال حجّ را به جا آوردید، همان گونه كه پدران خود را یاد می‌كنید بلكه بیش از آن خدا را یاد كنید (و هر حاجت دنیا و آخرت را از خدا بخواهید) بعضی مردم (كوتاه نظر از خدا تمنّای متاع دنیوی تنها كنند و) گویند: پروردگارا، ما را از نعمتهای دنیا بهره‌مند ساز؛ و آنان را از نعمت آخرت نصیبی نیست. (200) وَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ ﴿201﴾و بعضی دیگر گویند: خدایا ما را از نعمتهای دنیا و آخرت هر دو بهره‌مند گردان و از عذاب آتش دوزخ نگاه دار. (201) أُولَئِكَ لَهُمْ نَصِیبٌ مِمَّا كَسَبُوا وَاللَّهُ سَرِیعُ الْحِسَابِ ﴿202﴾هر یك از این دو فرقه از نتیجه اعمال خود بهره‌مند خواهند گشت و خدا به حساب همه زود رسیدگی كند. (202) وَاذْكُرُوا اللَّهَ فِی أَیَّامٍ مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ وَمَنْ تَأَخَّرَ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ لِمَنِ اتَّقَى وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ ﴿203﴾و خدا را یاد كنید (به ذكر تكبیر) در چند روزی معیّن (ایّام تشریق) پس هر كه شتاب كند و اعمال را در دو روز انجام دهد گناه نكرده، و هر كه تأخیر كند نیز گناه نكرده. این حكم برای كسی است كه (از هر گناه یا از محرمات احرام) پرهیزكار بوده است، و از خدا بترسید و بدانید كه به سوی خدا باز خواهید گشت. (203) وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یُعْجِبُكَ قَوْلُهُ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَیُشْهِدُ اللَّهَ عَلَى مَا فِی قَلْبِهِ وَهُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ ﴿204﴾و از مردم كس هست كه تو را از گفتار دلفریب خود به شگفت آرد (تا از دروغ به متاع دنیا رسد) و خدا را به راستی نیّت خود گواه گیرد حال آنكه این كس بدترین دشمن (اسلام) است. (204) وَإِذَا تَوَلَّى سَعَى فِی الْأَرْضِ لِیُفْسِدَ فِیهَا وَیُهْلِكَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ الْفَسَادَ ﴿205﴾و چون از حضور تو دور شود كارش فتنه و فساد در زمین است و بكوشد تا حاصل خلق به باد فنا دهد و نسل (بشر) را قطع كند؛ و خدا فساد را دوست ندارد. (205) وَإِذَا قِیلَ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْإِثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ وَلَبِئْسَ الْمِهَادُ ﴿206﴾و چون او را (به نصیحت) گویند: از خدا بترس، خود پسندی او را به بدكاری برانگیزد (و پند نشنود). جهنّم او را كفایت كند كه آرامگاه بدی است. (206) وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ ﴿207﴾و بعضی از مردم از جان خود در راه رضای خدا درگذرند؛ و خدا با چنین بندگان رئوف و مهربان است. (207) یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ كَافَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ ﴿208﴾ای اهل ایمان، همه متّفقا در مقام تسلیم خدا در آیید و از وساوس شیطان پیروی مكنید كه او همانا شما را دشمنی آشكار است. (208) فَإِنْ زَلَلْتُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْكُمُ الْبَیِّنَاتُ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَكِیمٌ ﴿209﴾پس اگر باز به راه خطا رفتید با وجود آنكه ادلّه روشن از جانب خدا برای شما آمد، در این صورت بدانید كه خدا (بر انتقام خطا كاران) توانا و دانا است. (209) هَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا أَنْ یَأْتِیَهُمُ اللَّهُ فِی ظُلَلٍ مِنَ الْغَمَامِ وَالْمَلَائِكَةُ وَقُضِیَ الْأَمْرُ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ ﴿210﴾آیا كافران جز این انتظار دارند كه خدا با ملائكه در پرده‌های ابر بر آنها در آید و حكم (قهر خدا به كیفر كافران) فرا رسد؟ و كارها همه به سوی خدا باز گردد. (210) سَلْ بَنِی إِسْرَائِیلَ كَمْ آتَیْنَاهُمْ مِنْ آیَةٍ بَیِّنَةٍ وَمَنْ یُبَدِّلْ نِعْمَةَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ ﴿211﴾(ای پیغمبر) از بنی اسرائیل سؤال كن كه ما چقدر آیات و ادلّه روشن بر آنها آوردیم! و هر كس پس از آنكه نعمت و هدایتی كه خدا به او داد آن را به كفر مبدّل كند (بداند كه) عقاب خدا بر كافران بسیار سخت است. (211) زُیِّنَ لِلَّذِینَ كَفَرُوا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَیَسْخَرُونَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ اتَّقَوْا فَوْقَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَاللَّهُ یَرْزُقُ مَنْ یَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ ﴿212﴾حیات (عاریت و متاع) دنیوی برای كافران جلوه نمود و آنها اهل ایمان را فسوس و مسخره می‌كنند ولی مقام تقوا پیشگان روز قیامت برتر از كافران است، و خدا به هر كه خواهد روزی بی‌حساب بخشد. (212) كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَمُنْذِرِینَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِیَحْكُمَ بَیْنَ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ وَمَا اخْتَلَفَ فِیهِ إِلَّا الَّذِینَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَیِّنَاتُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَاللَّهُ یَهْدِی مَنْ یَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ ﴿213﴾مردم یك گروه بودند، خدا رسولان را فرستاد كه (نیكوكاران را) بشارت دهند و (بدان را) بترسانند، و با آنها كتاب به راستی فرستاد تا در موارد نزاع مردم تنها دین خدا به عدالت حكمفرما باشد؛ و در كتاب حق، اختلاف و شبهه نیفكندند مگر همان گروه كه بر آنان كتاب آسمانی آمد، برای تعدی به حقوق یكدیگر، پس خداوند به لطف خود اهل ایمان را از آن ظلمت شبهات و اختلافات به نور حق هدایت فرمود، و خدا هر كه را خواهد راه راست بنماید. (213) أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا یَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى یَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیبٌ ﴿214﴾آیا گمان كرده‌اید كه به بهشت داخل شوید بدون امتحاناتی كه پیش از شما بر گذشتگان آمد؟ كه بر آنان رنج و سختیها رسید و همواره پریشان خاطر و هراسان بودند تا آن گاه كه رسول و گروندگان با او (از خدا مدد خواستند و) گفتند: بار خدایا، كی ما را یاری كنی؟ (در آن حال خطاب شد: بشارت دهد كه) هان! همانا یاری خدا نزدیك است. (214) یَسْأَلُونَكَ مَاذَا یُنْفِقُونَ قُلْ مَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْرٍ فَلِلْوَالِدَیْنِ وَالْأَقْرَبِینَ وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاكِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ ﴿215﴾از تو سؤال كنند كه چه انفاق كنند؟ بگو: هر چه از مال خود انفاق كنید درباره پدر و مادر و خویشان و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان رواست، و آنچه نیكویی كنید خداوند بر آن آگاه است. (215) كُتِبَ عَلَیْكُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَكُمْ وَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَیْئًا وَهُوَ خَیْرٌ لَكُمْ وَعَسَى أَنْ تُحِبُّوا شَیْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ﴿216﴾حكم جهاد بر شما مقرّر گردید و حال آنكه بر شما ناگوار و مكروه است، لكن چه بسیار شود كه چیزی را مكروه شمارید ولی به حقیقت خیر و صلاح شما در آن بوده، و چه بسیار شود چیزی را دوست دارید و در واقع شرّ و فساد شما در آن است، و خدا (به مصالح امور) داناست و شما نادانید. (216) یَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِیهِ قُلْ قِتَالٌ فِیهِ كَبِیرٌ وَصَدٌّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَكُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَكْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَالْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا یَزَالُونَ یُقَاتِلُونَكُمْ حَتَّى یَرُدُّوكُمْ عَنْ دِینِكُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا وَمَنْ یَرْتَدِدْ مِنْكُمْ عَنْ دِینِهِ فَیَمُتْ وَهُوَ كَافِرٌ فَأُولَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ ﴿217﴾(ای پیغمبر) از تو راجع به جنگ در ماه حرام سؤال كنند، بگو: گناهی است بزرگ، ولی بازداشتن خلق از راه خدا و كفر به خدا و پایمال كردن حرمت حرم خدا و بیرون كردن اهل حرم از آن (كه مشركان مرتكب شدند) نزد خدا بسیار گناه بزرگتری است و فتنه‌گری، فساد انگیزتر از قتل است. و كافران پیوسته با شما مسلمین كارزار كنند تا آنكه اگر بتوانند شما را از دین خود برگردانند، و هر كس از شما از دین خود برگردد و به حال كفر باشد تا بمیرد چنین اشخاص اعمالشان در دنیا و آخرت ضایع و باطل گردیده، و آنان اهل جهنّمند و در آن همیشه (معذّب) خواهند بود. (217) إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أُولَئِكَ یَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿218﴾آنان كه به دین اسلام گرویدند و از وطن خود هجرت نموده در راه خدا جهاد كردند اینان امیدوار و منتظر رحمت خدا باشند، كه خدا بخشاینده و مهربان است. (218) یَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ كَبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا وَیَسْأَلُونَكَ مَاذَا یُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذَلِكَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآیَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ ﴿219﴾(ای پیغمبر) از تو از حكم شراب و قمار می‌پرسند، بگو: در این دو كار گناه بزرگی است و سودهایی برای مردم، ولی زیان گناه آن دو بیش از منفعت آنهاست. و نیز سؤال كنند تو را كه چه در راه خدا انفاق كنند؟ جواب ده: آنچه زائد (بر ضروری زندگانی) است. خداوند بدین روشنی آیات خود را برای شما بیان كند، باشد كه تفكر نموده و عقل خود به كار بندید، (219) فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَیَسْأَلُونَكَ عَنِ الْیَتَامَى قُلْ إِصْلَاحٌ لَهُمْ خَیْرٌ وَإِنْ تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَأَعْنَتَكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَكِیمٌ ﴿220﴾در كار دنیا و آخرت (تا از دنیا برای آخرت توشه بردارید). و سؤال كنند تو را كه با یتیمان چگونه رفتار كنند؟ بگو: به اصلاح (حال و مصلحت مآل) آنها كوشید بهتر است (تا آنها را بی‌سرپرست گذارید) و اگر با آن‌ها آمیزش كنید رواست كه برادر دینی شما هستند، و خدا آگاه است از آن كس كه (در كار آنان) نادرستی كند و آن كه اصلاح و درستی نماید. و اگر خدا می‌خواست كار را بر شما سخت می‌كرد چه آنكه خدا توانا و دانا است. (220) وَلَا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ حَتَّى یُؤْمِنَّ وَلَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِكَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْكُمْ وَلَا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِینَ حَتَّى یُؤْمِنُوا وَلَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِكٍ وَلَوْ أَعْجَبَكُمْ أُولَئِكَ یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَاللَّهُ یَدْعُو إِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَیُبَیِّنُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَكَّرُونَ ﴿221﴾و با زنان مشرك ازدواج مكنید مگر آنكه ایمان آرند و همانا كنیزكی با ایمان بهتر از زن آزاد مشرك است هر چند از (حسن و جمال) او به شگفت آیید، و زن به مشركان مدهید مگر آنكه ایمان آرند و همانا بنده مؤمن بسی بهتر از آزاد مشرك است هر چند از (مال و حسن) او به شگفت آیید. مشركان (شما را از راه جهل) به آتش خوانند و خدا از راه لطف و مرحمت به بهشت و مغفرت دعوت كند و خداوند برای مردم آیات خویش بیان فرماید، باشد كه هشیار و متذكر گردند. (221) وَیَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِیضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِی الْمَحِیضِ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى یَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ ﴿222﴾و سؤال كنند تو را از عادت شدن زنان، بگو: آن رنجی است (برای زنان) در آن حال از مباشرت آنان دوری كنید و با آنان نزدیكی نكنید تا آنكه پاك شوند، چون خود را پاك كردند از آنجا كه خدا دستور داده به آنها نزدیك شوید، كه همانا خدا آنان را كه پیوسته به درگاهش توبه كنند و هم پاكیزگان دور از هر آلایش را دوست می‌دارد. (222) نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ مُلَاقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ ﴿223﴾زنان شما كشتزار شمایند، پس (برای كشت فرزند صالح) بدانها نزدیك شوید هرگاه (مباشرت آنان) خواهید، و چیزی برای خود پیش فرستید و خدا ترس باشید و بدانید كه محققا نزد خدا خواهید رفت. و (ای رسول) اهل ایمان را بشارت ده. (223) وَلَا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَةً لِأَیْمَانِكُمْ أَنْ تَبَرُّوا وَتَتَّقُوا وَتُصْلِحُوا بَیْنَ النَّاسِ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ﴿224﴾و زنهار نام خدا را هدف سوگندهای خود مكنید تا (با این سوگندهای راست و دروغ) از حقوقی كه مردم را بر شماست برائت جوئید و خود را نیكوكار و پرهیزكار قلمداد كنید و مصلح میان مردم جلوه دهید؛ و خدا (راست و دروغ و نیك و بد را) شنوا و داناست. (224) لَا یُؤَاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِی أَیْمَانِكُمْ وَلَكِنْ یُؤَاخِذُكُمْ بِمَا كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ حَلِیمٌ ﴿225﴾خدا شما را به سوگندهای لغو مؤاخذه نكند و لیكن به آنچه در دل دارید مؤاخذه خواهد كرد و خدا بسیار آمرزنده و بردبار است. (225) لِلَّذِینَ یُؤْلُونَ مِنْ نِسَائِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ فَإِنْ فَاءُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿226﴾آنان كه با زنان خود ایلاء كنند (بر ترك مباشرت آنها قسم بخورند) چهار ماه انتظار كشند، اگر (از قسم خود) بازگشتند خداوند آمرزنده و مهربان است. (226) وَإِنْ عَزَمُوا الطَّلَاقَ فَإِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ﴿227﴾و اگر عزم طلاق نمودند خدا (به گفتار و كردارشان) شنوا و داناست. (227) وَالْمُطَلَّقَاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ وَلَا یَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ یَكْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللَّهُ فِی أَرْحَامِهِنَّ إِنْ كُنَّ یُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِی ذَلِكَ إِنْ أَرَادُوا إِصْلَاحًا وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللَّهُ عَزِیزٌ حَكِیمٌ ﴿228﴾و زنهایی كه طلاق داده شدند از شوهر نمودن خودداری كنند تا سه پاكی بر آنان بگذرد و آنچه را (حیض یا حملی) كه خدا در رحم آنها آفریده كتمان نكنند اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارند. و شوهران آنها در زمان عدّه سزاوارترند كه آنها را به زنی خود رجوع دهند اگر نیّت سازش دارند، و زنان را بر شوهران حق مشروعی است چنانچه شوهران را بر زنان، لیكن مردان را بر زنان افزونی است، و خدا (بر هر چیز) توانا و داناست. (228) الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسَانٍ وَلَا یَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَیْتُمُوهُنَّ شَیْئًا إِلَّا أَنْ یَخَافَا أَلَّا یُقِیمَا حُدُودَ اللَّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا یُقِیمَا حُدُودَ اللَّهِ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِمَا فِیمَا افْتَدَتْ بِهِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا وَمَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ ﴿229﴾طلاق (طلاقی كه شوهر در آن رجوع تواند كرد) دو مرتبه است، پس چون طلاق داد یا رجوع كند به سازگاری و یا رها كند به نیكی، و حلال نیست كه چیزی از مهر آنان به جور بگیرید، مگر آنكه بترسید حدود دین خدا را راجع به احكام ازدواج نگاه ندارند، در چنین صورت زن هر چه از مهر خود به شوهر (برای طلاق) ببخشد بر آنان روا باشد. این احكام، حدود دین خداست، از آن سركشی مكنید و كسانی كه از احكام خدا سرپیچند آنها به حقیقت ستمكارند. (229) فَإِنْ طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتَّى تَنْكِحَ زَوْجًا غَیْرَهُ فَإِنْ طَلَّقَهَا فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِمَا أَنْ یَتَرَاجَعَا إِنْ ظَنَّا أَنْ یُقِیمَا حُدُودَ اللَّهِ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ یُبَیِّنُهَا لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ ﴿230﴾پس اگر زن را طلاق (سوم) داد دیگر آن زن بر او حلال نیست تا اینكه زن به دیگری شوهر كند، اگر آن شوهر دوم زن را طلاق داد زن با شوهر اوّل (كه سه طلاق داده) توانند به زوجیّت بازگردند اگر گمان برند كه احكام خدا را (راجع به امر ازدواج) نگاه خواهند داشت. این است احكام خدا كه برای مردم دانا بیان می‌كند. (230) وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَلَا تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا وَمَنْ یَفْعَلْ ذَلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَلَا تَتَّخِذُوا آیَاتِ اللَّهِ هُزُوًا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْكُمْ وَمَا أَنْزَلَ عَلَیْكُمْ مِنَ الْكِتَابِ وَالْحِكْمَةِ یَعِظُكُمْ بِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ﴿231﴾و هرگاه زنان را طلاق دادید بایستی تا نزدیك پایان زمان عدّه یا آنها را به سازگاری (در خانه) نگاه دارید و یا به نیكی رها كنید، و روا نیست آنان را به آزار نگاه داشته تا بر آنها ستم كنید. هر كس چنین كند همانا بر خود ظلم كرده است. و آیات خدا را به مسخره نگیرید و به یاد آرید نعمت خدا را كه به شما لطف فرمود و (به خصوص نعمت بزرگ) كتاب آسمانی و حكمت الهی را كه به شما فرستاد و شما را به اندرز آن بهره‌مند گرداند، و از خدا پروا كنید و بدانید كه خدا به همه چیز آگاه است. (231) وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا تَعْضُلُوهُنَّ أَنْ یَنْكِحْنَ أَزْوَاجَهُنَّ إِذَا تَرَاضَوْا بَیْنَهُمْ بِالْمَعْرُوفِ ذَلِكَ یُوعَظُ بِهِ مَنْ كَانَ مِنْكُمْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ ذَلِكُمْ أَزْكَى لَكُمْ وَأَطْهَرُ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ﴿232﴾و چون زنان را طلاق دادید و زمان عده آن‌ها به پایان رسید، نباید آنها را از شوهر كردن منع كنید هرگاه به طریق مشروع به ازدواج با مردی تراضی كنند. بدین سخن پند داده شود هر كس به خدا و روز بازپسین ایمان آورده. این دستور برای تزكیه نفوس شما بهتر است و خدا (به مصلحت شما) داناست و شما (خیر و صلاح خود) نمی‌دانید. (232) وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَیْنِ كَامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضَاعَةَ وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لَا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَهَا لَا تُضَارَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلَا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَلِكَ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَنْ تَرَاضٍ مِنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِمَا وَإِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَادَكُمْ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْكُمْ إِذَا سَلَّمْتُمْ مَا آتَیْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ ﴿233﴾و مادران بایستی دو سال كامل فرزندان خود را شیر دهند، البته آن كسی كه خواهد فرزند را شیر تمام دهد؛ و به عهده صاحب فرزند است (یعنی پدر) كه خوراك و لباس مادر را به حد متعارف بدهد، هیچ كس را تكلیف جز به اندازه طاقت نكنند، نه مادر باید در نگهبانی فرزند به زحمت و زیان افتد و نه پدر بیش از حدّ متعارف برای كودك متضرر شود. و اگر كودك را پدر نبود وارث باید در نگهداری او به حد متعارف قیام كند. و اگر پدر و مادر به رضایت و مصلحت دید یكدیگر بخواهند فرزند را از شیر بگیرند هر دو را رواست، و اگر خواهید كه برای فرزندان دایه بگیرید آن هم روا باشد در صورتی كه دایه را حقوقی به متعارف بدهید. و از خدا پروا كنید و بدانید كه خداوند به كردار شما بیناست. (233) وَالَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَیَذَرُونَ أَزْوَاجًا یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْكُمْ فِیمَا فَعَلْنَ فِی أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ ﴿234﴾و مردانی كه بمیرند و زنانشان زنده مانند، آن زنان باید از شوهر كردن خودداری كنند تا مدّت چهار ماه و ده روز بگذرد، پس از انقضاء این مدت بر شما گناهی نیست كه آنان در حق خویش كاری شایسته كنند (از زینت كردن و شوهر نمودن)، و خداوند از كردارتان آگاه است. (234) وَلَا جُنَاحَ عَلَیْكُمْ فِیمَا عَرَّضْتُمْ بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّسَاءِ أَوْ أَكْنَنْتُمْ فِی أَنْفُسِكُمْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ سَتَذْكُرُونَهُنَّ وَلَكِنْ لَا تُوَاعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلَّا أَنْ تَقُولُوا قَوْلًا مَعْرُوفًا وَلَا تَعْزِمُوا عُقْدَةَ النِّكَاحِ حَتَّى یَبْلُغَ الْكِتَابُ أَجَلَهُ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ مَا فِی أَنْفُسِكُمْ فَاحْذَرُوهُ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِیمٌ ﴿235﴾و باكی بر شما نیست كه به فكر خواستگاری آن زنان برآیید یا نیّت ازدواج را در دل داشته بدون اظهار، تنها خدا داند كه از این پس از دل به زبان خواهید آورد، ولیكن (در عدّه) با آنها پنهانی قرار و پیمانی نگذارید مگر آنكه سخنی به میزان شرع گویید، ولی عزم عقد و ازدواج مكنید تا زمان عدّه آنها منقضی شود، و بدانید كه خداوند از نیّات درونی شما آگاه است، پس از او بترسید و بدانید كه خدا بسیار آمرزنده و بردبار است. (235) لَا جُنَاحَ عَلَیْكُمْ إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ مَا لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِیضَةً وَمَتِّعُوهُنَّ عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَعَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتَاعًا بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُحْسِنِینَ ﴿236﴾باكی بر شما نیست اگر طلاق دهید زنانی را كه با آنان مباشرت نكرده و مهری مقرّر نداشته‌اید ولی آنها را به چیزی بهره‌مند سازید، دارا به قدر خود و نادار به قدر خویش به بهره‌ای شایسته او، كه این سزاوار مقام نیكوكاران است. (236) وَإِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِیضَةً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ إِلَّا أَنْ یَعْفُونَ أَوْ یَعْفُوَ الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّكَاحِ وَأَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَلَا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ ﴿237﴾و اگر زنها را قبل از مباشرت با آن‌ها طلاق دهید، در صورتی كه بر آنان مهر مقرّر داشته‌اید بایستی نصف مهری را كه تعیین شده به آنها بدهید مگر آنها خود گذشت كنند یا كسی كه امر نكاح به دست اوست (مثل پدر یا جدّ) از آن حق در گذرند، و گذشت كردن به تقوا و خدا پرستی نزدیكتر است، و فضیلتهایی كه در نیكویی به یكدیگر است فراموش مكنید، (و بدانید) كه خداوند به هر كار (نیك و بد) شما بیناست. (237) حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَى وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِینَ ﴿238﴾بر نمازها مواظبت و توجه كامل داشته باشید و به خصوص نماز وسطی (صبح) و به طاعت خدا قیام كنید. (238) فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجَالًا أَوْ رُكْبَانًا فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَمَا عَلَّمَكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ ﴿239﴾پس اگر شما را بیم خطری از دشمن باشد به هر حال كه میسّر است، پیاده یا سواره نماز به جای آرید و آن گاه كه ایمنی یافتید خدا را یاد كنید كه او شما را به آنچه نمی‌دانستید دانا گردانید. (239) وَالَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَیَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِیَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَیْرَ إِخْرَاجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْكُمْ فِی مَا فَعَلْنَ فِی أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَاللَّهُ عَزِیزٌ حَكِیمٌ ﴿240﴾مردانی كه بمیرند و زنانشان زنده مانند باید وصیّت كنند كه آن‌ها را تا یكسال نفقه دهند و از خانه شوهر بیرون نكنند، پس اگر زنها خود خارج شوند شما را گناهی نیست از آنچه آنها درباره خود در حدود شرع بگزینند، و خدا توانا و داناست. (240) وَلِلْمُطَلَّقَاتِ مَتَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِینَ ﴿241﴾مردان، زنانی را كه طلاق دهند به چیزی بهره‌مند كنند، كه این كار سزاوار مردم پرهیزكار است. (241) كَذَلِكَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ﴿242﴾خدا آیات خود را برای شما این گونه روشن بیان می‌كند، شاید خردمندی كنید. (242) أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ خَرَجُوا مِنْ دِیَارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْیَاهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا یَشْكُرُونَ ﴿243﴾آیا ندیدید آنهایی را كه از ترس مرگ از دیار خود بیرون رفتند كه هزارها تن بودند، خدا فرمود كه تمام بمیرید (همه مردند) سپس آنها را زنده كرد، زیرا خدا را در حق بندگان فضل و كرم بسیار است، و لیكن بیشتر مردم سپاسگزار نیستند. (243) وَقَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ﴿244﴾جهاد كنید در راه خدا و بدانید كه خدا (به گفتار و كردار خلق) شنوا و دانا است. (244) مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِیرَةً وَاللَّهُ یَقْبِضُ وَیَبْسُطُ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ ﴿245﴾كیست كه خدا را قرض الحسنه دهد تا خدا بر او به چندین برابر بیفزاید؟ و خداست كه می‌گیرد و می‌دهد، و همه به سوی او باز گردانده می‌شوید. (245) أَلَمْ تَرَ إِلَى الْمَلَإِ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ مِنْ بَعْدِ مُوسَى إِذْ قَالُوا لِنَبِیٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنَا مَلِكًا نُقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ قَالَ هَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ كُتِبَ عَلَیْكُمُ الْقِتَالُ أَلَّا تُقَاتِلُوا قَالُوا وَمَا لَنَا أَلَّا نُقَاتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَقَدْ أُخْرِجْنَا مِنْ دِیَارِنَا وَأَبْنَائِنَا فَلَمَّا كُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتَالُ تَوَلَّوْا إِلَّا قَلِیلًا مِنْهُمْ وَاللَّهُ عَلِیمٌ بِالظَّالِمِینَ ﴿246﴾آیا ندیدی آن گروه بنی اسرائیل را كه پس از وفات موسی از پیغمبر وقت خود تقاضا كردند كه پادشاهی برای ما برانگیز تا (به سركردگی او) در راه خدا جهاد كنیم؛ پیغمبر آنها گفت: اگر جهاد فرض شود مبادا به جنگ قیام نكرده، نافرمانی كنید! گفتند: چگونه شود كه ما به جنگ نرویم در صورتی كه (دشمنان ما) ما و فرزندان ما را (به ستم) از دیارمان بیرون كردند؟! پس چون (با درخواست آنها) جهاد مقرّر گردید به جز اندكی همه روی گردانیدند، و خدا از كردار ستمكاران آگاه است. (246) وَقَالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طَالُوتَ مَلِكًا قَالُوا أَنَّى یَكُونُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَیْنَا وَنَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْهُ وَلَمْ یُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمَالِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاهُ عَلَیْكُمْ وَزَادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ وَاللَّهُ یُؤْتِی مُلْكَهُ مَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ ﴿247﴾پیغمبرشان به آنها گفت: خداوند طالوت را به پادشاهی شما برانگیخت. گفتند كه از كجا او را بر ما بزرگی و شاهی رواست در صورتی كه ما به پادشاهی شایسته‌تر از اوییم و او را مال فراوان نیست. رسول گفت: خداوند او را برگزیده و در دانش و توانایی و قوت جسم فزونی بخشیده، و خدا ملك خود را به هر كه خواهد بخشد، كه خدا به حقیقت توانگر و داناست. (247) وَقَالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ آیَةَ مُلْكِهِ أَنْ یَأْتِیَكُمُ التَّابُوتُ فِیهِ سَكِینَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَبَقِیَّةٌ مِمَّا تَرَكَ آلُ مُوسَى وَآلُ هَارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلَائِكَةُ إِنَّ فِی ذَلِكَ لَآیَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ ﴿248﴾پیغمبرشان به آنها گفت كه نشانه پادشاهی او این است كه تابوتی كه در آن سكینه خدا و الواح بازمانده از خانواده موسی و هارون است و فرشتگانش به دوش برند برای شما می‌آید، كه در آن برای شما حجتی است روشن اگر اهل ایمان باشید. (248) فَلَمَّا فَصَلَ طَالُوتُ بِالْجُنُودِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِیكُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنِّی وَمَنْ لَمْ یَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّی إِلَّا مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِیَدِهِ فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلَّا قَلِیلًا مِنْهُمْ فَلَمَّا جَاوَزَهُ هُوَ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ قَالُوا لَا طَاقَةَ لَنَا الْیَوْمَ بِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالَ الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلَاقُو اللَّهِ كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِیرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِینَ ﴿249﴾پس هنگامی كه طالوت لشكر كشید، سپاه خود را گفت: خدا شما را به نهر آبی آزمایش كند، هر كه از آن بیاشامد از من و هم آیین من نیست، و هر كه هیچ نیاشامد یا كفی بیش برنگیرد از من و هم آیین من خواهد بود. پس همه سپاهش آشامیدند به جز عده قلیلی از آنها. و چون طالوت و سپاه مؤمنش از نهر گذشتند (و مواجه با دشمن شدند لشكر بیمناك گشته) گفتند: ما را تاب مقاومت جالوت و سپاه او نخواهد بود. آنان كه به لقاء رحمت خدا و ثواب آخرت معتقد بودند (ثابت قدم مانده) گفتند: چه بسیار شده كه گروهی اندك به یاری خدا بر سپاهی بسیار غالب آمده، و خدا با صابران است. (249) وَلَمَّا بَرَزُوا لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُوا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِینَ ﴿250﴾و چون آنها در میدان مبارزه جالوت و لشكریان او آمدند گفتند: پروردگارا، به ما صبر و استواری بخش و ما را ثابت قدم دار و بر شكست كافران یاری فرما. (250) فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَقَتَلَ دَاوُودُ جَالُوتَ وَآتَاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَهُ مِمَّا یَشَاءُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَلَكِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعَالَمِینَ ﴿251﴾پس به یاری خدا كافران را شكست دادند و داود (علیه السّلام) امیر آنها جالوت را كشت و خدایش پادشاهی و فرزانگی عطا فرمود و از آنچه می‌خواست بدو بیاموخت. و اگر خدا برخی مردم را در مقابل بعضی دیگر بر نمی‌انگیخت فساد روی زمین را فرا می‌گرفت، و لیكن خدا، خداوند فضل و كرم بر همه اهل عالم است. (251) تِلْكَ آیَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَیْكَ بِالْحَقِّ وَإِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ ﴿252﴾این آیات خداست كه به راستی بر تو می‌خوانیم و همانا تو از جمله پیغمبران مرسل هستی. (252)