یكی از اساتید علوم قرآن و حدیث با اشاره به اینكه باید در این رشته آسیب‌شناسی صورت گیرد، گفت: در سال‌های اخیر كمیت‌گرایی بر روند تحصیلات تكمیلی حاكم شده كه تا حدودی به كیفیت ضربه‌زده است و در پذیرش این رشته باید كیفیت‌گرایی لحاظ شود.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی رادیو قرآن، برنامه افق رادیو قرآن روز 29 دی‌ماه با حضور مجید معارف، استاد دانشگاه تهران و مصطفی عباسی، عضو هیئت علمی دانشگاه كاشان و با موضوع دستاوردهای چهل ساله انقلاب اسلامی در حوزه قرآن به روی آنتن رفت.
در ابتدای این برنامه، مجید معارف، استاد دانشگاه تهران به بیان تاریخچه‌ای از دانشگاه‌های قرآنی قبل از انقلاب و شكل‌گیری رشته علوم قرآن و حدیث پرداخت و گفت: تا جایی كه به سابقه این رشته باز می‌گردد، قبل از انقلاب رشته‌ای به نام «فرهنگ قرآنی- فرهنگ عربی» وجود داشت كه آمیزه‌ای از مسائل قرآنی و ادبیات عرب بود. این رشته در دو دانشگاه تهران و مشهد ارائه می‌شد.
وی افزود: در سوابق رشته كه نگاه می‌كنیم، ظاهراً قبل از انقلاب به صورت تئوری و نظری بحث‌هایی صورت می‌گیرد تا رشته‌ای به نام علوم قرآن و حدیث شكل بگیرد كه البته محقق و مصوب نشد تا اینكه انقلاب شكل گرفت و پس از آن «محمدباقر حجتی» به عنوان پایه‌گذار این رشته در ایران معرفی شد و رشته علوم قرآن و حدیث وارد عرصه دانشگاهی شد. بنده اولین نفر در اولین دوره از دانشجویان كارشناسی ارشد بودم كه در سال 1361 پذیرش شدم.
معارف تصریح كرد: در سال 1367 سه سال پس از فراغت از تحصیل در مقطع كارشناسی ارشد موفق شدیم به عنوان نخستین دوره دكتری پذیرش شویم. در ادامه، این رشته رفته رفته در اكثر دانشگاه‌ها دانشجو پذیرش كرد و به وضعیتی كه در حال حاضر به آن رسیده در آمد.
در ادامه مصطفی عباسی مقدم، عضو هیئت علمی دانشگاه كاشان نیز به بیان تاریخچه‌ای از این رشته پرداخت و گفت: ابتدا گروه الهیات و معارف اسلامی با چندین گرایش در دانشگاه‌ها شكل گرفت كه پس از چند سال هر كدام به رشته‌ای مستقل تبدیل شدند. البته بخشی از تحصیلات علوم قرآنی نیز در حوزه انجام می‌گیرد كه جای بحث دیگری دارد.
مجید معارف در بخش دیگری از سخنان خود در این گفت‌وگو در مورد سابقه رشته علوم قرآن و حدیث در دیگر كشورهای اسلامی، اظهار كرد: در برخی از كشورها از جمله عربستان و مالزی و ... رشته‌هایی در ارتباط با علوم قرآن و حدیث و ... وجود دارد. البته من كمتر شنیده‌ام كه در این كشورها علوم قرآن و حدیث در كنار هم یك رشته مستقل باشد. بلكه هر كدام در كنار موارد دیگری قرار گرفته‌اند.
وی افزود: بسیاری از پایان‌نامه‌ها یا رساله‌های دكتری در این دانشگاه‌ها پیرامون مسائل قرآن و حدیث نوشته می‌شود. بعد از مدتی به شكل كتاب منتشر شده و در ادامه وارد ایران می‌شود.
در ادامه، مصطفی عباسی‌مقدم در مورد اشتراكات رشته علوم قرآن و حدیث در ایران با دیگر كشورهای اسلامی، گفت: ساختارهایی كه ما داریم بسیار گسترده‌تر است. مثلاً در كشورهای اسلامی «كلیه القران» چندان وجود ندارد، اما در ایران دانشكده‌های علوم قرآنی وجود دارد. حتی ما دانشگاه علوم و معارف قرآنی داریم كه این كمتر در كشورهای دیگر وجود دارد. می‌توان گفت از لحاظ ساختار جلوتر و پیشرفته‌تر هستیم. با این وجود، بحث كیفیت و خروجی این دانشكده‌ها بحث دیگری است. در مورد پایان‌نامه‌ها مقداری ضعف وجود دارد.
وی افزود: یك رقابت علمی سنگین وجود دارد و نباید فكر كنیم كه تنها ایران در این زمینه فعالیت دارد. فعالیت در این عرصه حتی در دانشگاه‌های غربی از جمله آمریكا و كانادا فعالیت‌هایی صورت گرفته است. بنابراین تلاش ما باید بسیار بیشتر شود.
عباسی‌مقدم در ادامه در آمار دانشجویان این عرصه اظهار كرد: مدتی به دنبال این آمار بودم، اما نتوانستم آمار دقیقی به دست بیاورم. حدوداً بالای 25 هزار نفر دانشجوی علوم قرآن و حدیث وجود دارد. البته این منهای رشته‌هایی همچون تفسیر و ... است. همچنین مقالات پژوهشی سال 96 بیش از 90 مقاله بوده و دانشجویان مقطع دكتری 1700 نفر بوده و اعضای هیئت علمی نیز 550 نفر هستند اگر این را با كل علوم انسانی مقایسه كنیم، بسیار كم است. الان رشته محل‌های این رشته حدود 360 رشته محل است، در حالی كه در علوم انسانی این رقم به 17 هزار و 400 رشته محل می‌رسد.
وی در مورد پایان‌نامه‌های قرآن و حدیث نیز اظهار كرد: سال 88 نرم‌افزاری تولید كردیم كه اطلاعات حدود هفت‌هزار پایان‌نامه داخلی و خارجی در آن بارگذاری شده بود. بر اساس آمار، هر سال حدود 1100 پایان‌نامه تولید می‌شود و به نظر می‌رسد بالغ بر 30 هزار پایان‌نامه در این رشته داشته باشیم.
در ادامه این گفت‌وگو مجید معارف بیان كرد: در برخی از جوامع اسلامی، این رشته در حد دكتری دانشجو می‌گیرد كه با جهت‌گیری علوم اهل سنت است. جوامع دیگر هست كه در رشته علوم قرآن و حدیث از ما عقب هستند. این جوامع به دنبال تفاهم‌نامه با ایران بوده‌اند تا با كمك اساتید ایرانی مقطع دكتری رشته علوم قرآن و حدیث را راه‌اندازی كنند.
معارف تصریح كرد: خارج از ایران دو رویكرد وجود دارد. عده‌ای كه بعد از ایران این‌گونه رشته‌ها را راه‌اندازی كرده‌اند و عده‌ای هم هم‌زمان یا قبل از ما این رشته‌ها را دایر كرده‌اند كه كشورهای با بنیه عربی هستند كه تمركزشان بر علوم قرآنی به معنای افرادی همچون «سیوطی» و «صبحی صالح» و ... گفته‌اند. در حالی كه یكی از ویژگی‌های علوم قرآنی در ایران مطالعه تطبیقی است. ایران در ارائه پژوهش‌های تطبیقی بر مبنای منابع معتبر فریقین پیش رفته است، اما فعلاً در خارج از ایران تحقیقات چنین سبقه‌ای ندارد. گاهی نیز كه به سمت مصادر شیعی می‌روند، به قصد رد كردن عقاید شیعه است. اما در ایران در فضای علمی و مستدل، فضای تطبیقی رخ می‌دهد.
مجید معارف در بخش دیگری از این برنامه و در پاسخ به سؤالی در مورد وضعیت علوم قرآن و حدیث در مقایسه با دیگر كشورهای دنیا، گفت: اگر بخواهیم رشته‌ای را قضاوت كنیم، نیاز به شاخص‌هایی داریم. یكی از شاخص‌های موفقیت یك رشته، فارغ‌التحصیل‌های خوبی است كه تزهای خوبی را نوشته باشند. به نظر می‌رسد رشته علوم قرآن و حدیث در این شاخه كارنامه بدی نداشته باشد. الان همه اساتید، نسل فارغ‌التحصیل‌های بعد از انقلاب اسلامی هستند كه غیر از رشته تخصصی خود به سایر رشته‌ها نیز كمك می‌كنند.
معارف یكی دیگر از شاخص‌های موفقیت را تألیفات علمی بیان كرد و افزود: ما در شرایطی دانشجوی علوم قرآن و حدیث شدیم كه كل تجربه قرآن و حدیث در دانشگاه‌ها یك كتاب بود. این اولین و مهم‌ترین اثری بود كه در دانشگاه‌ها بود. الان بالای 50 كتاب وجود دارد كه چاپ شده است. این شاخصی است كه نشان می‌دهد یك رشته پویا و زنده است.
استاد دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنان خود سومین شاخص را مجلات تخصصی بیان و اظهار كرد: سال 1361 یك مجله در دانشگاه تهران و یك مجله در دانشگاه مشهد بود كه مقاله‌های رشته‌های الهیات را چاپ می‌كرد، اما امروز بیش از 20 مجله تخصصی وجود دارد. این شاخصه ها را كه نگاه كنیم متوجه خواهیم شد كه این رشته از حركت باز نایستاده است.
معارف در تكمیل این بخش از صحبت‌های خود با اشاره به اینكه آسیب‌شناسی این رشته نیز صورت بگیرد، گفت: در سال‌های اخیر كمیت‌گرایی كه بر روند تحصیلات تكمیلی حاكم شد، قدری به كیفیت ضربه زده است و آینده این رشته باید كیفیت‌گرایی را در پذیرش لحاظ كند و گرنه گرفتار تكرار مكررات خواهیم شد.
در ادامه، مصطفی عباسی مقدم، عضو هیئت‌علمی دانشگاه كاشان با تاكید بر اینكه باید از كمیت كم كنیم و به كیفیت بپردازیم، گفت: در بحث كیفیت باید به عمق قرآن بیندیشیم تا بتوانیم پیام‌ها را در جامعه پیاده كنیم. دنیا امروز منزلت قرآن را پیدا كرده و مطالعه قرآن در دنیا بسیار زیاد شده است، اینها سرمایه‌هایی است كه ما داریم، با وجود این سرمایه‌ها باید راه‌حل مشكلات را پیدا كنیم.
وی افزود: یكی از كارهایی كه باید انجام دهیم، این است كه به مباحث دیگر نیز بپردازیم. یعنی باید به علوم دیگری كه در تلفیق با علوم قرآنی راه حل مشكلات را ارائه می‌دهند، نیز بپردازیم. باید مطالعات بین‌رشته‌ای در این عرصه را بسیار پیگیری كنیم. البته اقداماتی شده است، اما برای رسیدن به مراحل بهتر باید گام‌های بیشتری برداشته شود.
