احادیث اخلاقی امام حسن عسكری(ع) تصویری از جهان اخلاق و معنویت را ترسیم كرده‌اند كه دنیای حقیقی یا مجازی عصر حاضر، به آن نیاز مبرم دارد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی رادیو قرآن، دین اسلام به عنوان آخرین و كامل‌ترین دین الهی، فراتر از آن است كه زمان، مكان یا شرایط خاصی را فرونهاده و برای آن تدبیری نیندیشیده باشد جز آن كه ممكن است ما اطلاع كافی و دقیقی نسبت به زوایای این مكتب منزه نداشته باشیم. فضای مجازی به عنوان پدیده نوظهور عصر حاضر و به عنوان دنیای تازه‌ای از تعاملات و ارتباطات بشری، بر خلاف نامش، حقیقتی غیرقابل انكار است كه ورود به آن نیازمند سواد و دانش استفاده از آن است. در این میان اما، مسائل اخلاقی، همچون گذشته و به مانند فضای حقیقی بلكه به صورت جدی تری، در فضای مجازی نیز ضروری و تعیین كننده هستند.
تعدادی از احادیث اخلاقی امام حسن عسكری (ع) كه به دست ما رسیده، تصویری از جهان اخلاق و معنویت را ترسیم كرده‌اند كه دنیای حقیقی یا مجازی عصر حاضر، به آن نیاز مبرم دارند. در این جا به چندین مورد از روایات اخلاقی كه مورد ابتلای شدید كاربران فضای مجازی است اشاره می‌كنیم.
ممنوعیت دروغ
از میان ظلمت‌های روحی و اخلاقی، دروغ و دروغگویی به عنوان مقدمه ورود به هر پلیدی و از جمله مهلك‌ترین آنهاست؛ چنان كه امام حسن عسكری (ع) می‌فرمایند: «جُعِلَتِ الخَبائِثُ فی بَیتٍ و جُعِلَ مِفتاحُهُ الكِذبَ؛ همه پلیدی‌ها را در خانه‌ای نهاده‌اند و كلید آن دروغ است.» به نظر می‌رسد اصلی‌ترین چالش در مسیر آشنایی با فضای مجازی آن است كه بسیاری خیال می‌كنند فضای مجازی، یعنی جهان پنهان و ناپیدایی كه هر سخنی در آن بگوییم، بنویسیم یا القاء كنیم مورد حسابرسی قرار نمی‌گیرد زیرا اساساً حقیقتی ندارد! این، مهم‌ترین مشكل و معضل فهم مردم از فضای مجازی است.
همین فكر غلط و بسیار خطرناك است كه باعث شده درصد استفاده غلط از فضای مجازی نسبت به میزان استفاده سازنده پیشی بگیرد. با توجه به فراوانی افكار و اخبار و القائات دروغ یا مخلوط با دروغ و اغراق‌آمیز در فضای مجازی و طبق فرمایش امام عسكری (ع) در مورد ویژگی پلیدی آفرینی دروغگویی، می‌توان سرنخ بسیاری از جرم‌ها و فسادها را در فضای مجازی جستجو كرد. چه بسیار اخبار جعلی و دروغی یا مخلوط با دروغ در فضای مجازی بوده و هستند كه بستر ارتكاب جرم‌های اخلاقی، اقتصادی، سیاسی و... شده و می‌شود.
وقتی موعظه جایش را به آبرو‌بری می‌دهد
در دین اسلام آبروی افراد به خصوص مؤمنان، از اهمیت و حرمت ویژه‌ای برخوردار است و هر چه گستره اطلاع‌رسانی افزایش یابد حساسیت و دقت نسبت به خدشه وارد كردن به آبروی افراد نیز بیشتر می‌شود. حتی در مورد نصیحت نیز باید متوجه رعایت جوانب آبرو و شخصیت افراد باشیم. این در حالی است كه متأسفانه در فضای مجازی در بسیاری از اوقات، جای خالی نصیحت‌های دلسوزانه و خصوصی نسبت به خطاهای افراد بسیار احساس می‌شود.
امام حسن عسكری (ع) در مورد روش صحیح نصیحت نمودن می‌فرمایند: «مَنْ وَعَظَ أَخَاهُ سِرّاً فَقَدْ زَانَهُ وَ مَنْ وَعَظَهُ عَلَانِیَةً فَقَدْ شَانَه؛ هر كه برادرش را در خلوت پند دهد، او را آراسته است، و هركس برادرش را در جمع پند دهد، او را سرشكسته كرده است.»
سرعت و وسعت فوق‌العاده نشر اطلاعات در فضای مجازی، همانند شمشیری برنده است كه در صورت عدم دقت در استفاده از آن می تواند لطمات جبران ناپذیری به خصوص بر آبروی افراد وارد كند. به عنوان نمونه وقتی كسی خطایی مستند به یك تصویر یا فیلم از او سر می زند به دو صورت می توان عمل كرد؛ اول این كه می توان دلسوزانه و به صورت خصوصی او را نسبت به خطایش تذكر داده و نصیحت نماییم و راه دیگر این كه، با انتشار غیرمسئولانه آن تصویر، ضمن لطمه زدن به آبروی آن فرد، موجب شیوع آن خطا در جامعه و شاید حتی بدتر شدن رفتار آن شخص شد.
اخلاق در پستوی فضای مجازی
یكی از ویژگی‌های فضای مجازی آن است كه بُرد و نفوذ رفتارهای انسان‌ها را به طرز شگفت‌انگیزی افزایش می‌دهد و نه تنها سخن و كاری خاص بلكه حتی اخم و لبخندی كه قبلاً در فضای حقیقی شاید تنها چند نفر را تحت تأثیر خود قرار می‌داد، در بستر فضای مجازی می‌تواند بر هزاران فرد با شرایط مختلف تأثیرگذار باشد. این، نكته‌ای است كه هر چه در مورد آن بیاندیشیم باز هم كم است.
امام حسن عسكری (ع) در حدیث گرانقدر دیگری در مورد آداب اجتماعی می‌فرمایند: «لَیسَ مِنَ الأدَبِ إظهارُ الفَرَحِ عِندَ المَحزونِ؛ [شادمانی كردن در نزد غمدیده، بی ادبی است.» همان‌گونه كه شاد كردن افراد در جامعه اسلامی ارزش و پاداش فراوانی دارد و بالعكس ناراحت كردن آنها ناپسند شمرده شده، اظهار شادی نزد كسانی كه غمگین هستند نیز خلاف ادب خواهد بود. متأسفانه در فضای مجازی بسیار دیده شده كه بدون اهمیت به غم‌های غمدیدگان، نه تنها به اظهار شادی‌های چه بسا نامتعارف می‌كنند بلكه با طعنه و نیش و كنایه و تمسخر، غم و جراحت درونی افراد را تازه كرده و اقدام به دل شكستن می‌كنند.
از مجموع آن چه در مورد ضرورت دقت در رعایت اخلاق و ادب اجتماعی در فضای مجازی ذكر شد و نیز آن چه در این جا بیان نشد دانسته می شود داشتن ایمان در عصر كنونی، به ظرافت سنجی‌ها و فهم بیشتراز دین نیاز دارد. از این رو، لازم است معارف دینی و اخلاق اسلامی برای دنیای جدید ارتباطات، فراوری و بازتدوین شود.
