حضرت امام فرمودند: خدمتی كه مرحوم مطهری به نسل جوان و دیگران كرده است، كم كسی كرده است. آثاری كه از او هست، بی استثنا، همه آثارش خوب است و من كس دیگری را سراغ ندارم كه بتوانم بگویم: «بی استثنا آثارش خوب است».
سالروز شهادت استوانه دین و دانش، استاد مطهری روز معلم نام گرفته است. وی با تكیه بر قدرت علمی، عقیدتی و فلسفی، هرگونه شبهه و سؤال در حوزه دین را پاسخ می داد و با شمشیر قلم و بیان و با منطق و استدلال، با التقاط و انحرافات شجاعانه مبارزه كرد. حضرت امام فرمودند: خدمتی كه مرحوم مطهری به نسل جوان و دیگران كرده است، كم كسی كرده است. آثاری كه از او هست، بی استثنا، همه آثارش خوب است و من كس دیگری را سراغ ندارم كه بتوانم بگویم: «بی استثنا آثارش خوب است». ایشان بی استثنا آثارش خوب است؛ انسان ساز است؛ برای كشور خدمت كرده است.
عظمت مقام معلم
معلم را بزرگ و با منزلت بالا می شناسیم، زیرا كه هم بزرگ می باشد و هم سزاوار بزرگی است و هم واجد ارزش و منزلتی بسیار بالا و والاست، لذا هم او وهم مقامش را ارج می نهیم و گرامی می داریم ومحترم می شماریم و نشستن در پای درس او را توفیقی الهی تلقی می كنیم كه رفیق راهمان شده است. و سعدی حضور در پیشگاه معلم و نشستن در پیش آموزگار را از بازی های نغز روزگار دانسته و چنین می سراید:
یكی نغز بازی كند روزگار
كه بنشاندت پیش آموزگار
با نگاهی به تاریخ زندگانی بشر و تغییرات و تحولات آن در می یابیم كه یا همه این تحولات سازنده و فزاینده كه روند تعالی را طی كرده است، مدیون معلمان است كه در رأس آن ها پیامبران الهی و معلمان بزرگ ربانی بوده اند كه خود درس آموز و شاگردان ذات اقدس باری تعالی بوده اند خود به شاگرد پروری مبادرت كرده اند. و شاگردانی كه در نزد آنان تلمذ كرده اند، به پیروی از آن ها و در معیت آنان دست به تغییرات اساسی زده اند و زندگانی بشر را از ظلمت ها به سوی نور هدایت نموده اند.
و معلم كسی است كه با آموختن اخلاقیات در وجود خود فضائل را در عمل متجلی می سازد و با آموختن آن به شاگردان خود به آن ها كمك می كند تا همراه با معلم خود شعله های آتش های ناشی از رذائل اخلاقی را در وجود خود و دیگران خاموش كنند و این ترتیب زمینه رشد انسان های اخلاقی جامعه اخلاقی را فراهم می آورند كه در آن همه از آداب و اخلاقیات برخوردارند.
شهید مطهری(ره)، معلمی نمونه
در روز 13بهمن 1298 شمسی، خدای كریم به عالم ربانی حاج شیخ محمد حسین مطهری و همسر مؤمنش -سكینه - فرزندی هدیه كرد كه مرتضی نامیده شد و برای آن خانواده پاك، بهاران را به ارمغان آورد.
مرتضی كم كم دوران كودكی راپشت سر گذاشت . او كه علاقه عجیبی به حقیقت و معنویت داشت با شور و شوق فراوان، نزد پدر شروع به آموزش كرد و عاقبت این اشتیاق، وی را به مكتب كشاند و به دیدارگلهای آن بوستان رساند. او در دوازده سالگی عطر روح بخش گلستان بزرگ حوزه علمیه مشهد را احساس كرد و عاشقانه به آنجا روی كرد و چنان پرتلاش و منظم به تحصیل مشغول شد كه باعثشگفتی اهل بصیرت گردید. رفته رفته افكاری بلند و سؤ الهایی سرنوشت ساز برایشآشكار شد جهان آفریده كیست ؟ خدا چگونه صفاتی دارد؟ انسان برای چه آفریده شده است؟ و... این پرسشها همه فكر او را به خود مشغول ساخته بود. در آن زمان مرتضی آرزو میكرد كه روزی بتواند در درس میرزا مهدی شهیدی رضوی - مدرس فلسفه الهی - حاضر شود.
اندیشه های دینی شهید مطهری(ره)
استاد مطهری، افزون بر آگاهی از مشكلات و مسایل فرهنگی و اجتماعی مسلمانان كشور و كوشش در جهت رفع آن همه، از وضع حاكم بر جهان اسلام رنج می برد. در حقیقت، مطهری در مقام بسترسازی اصلاح فراگیر زندگی و جامعه جهانی مسلمان بود، و یك متفكر احیاگر مسلمان، باید این آرزو و شیوه را داشته باشد. او در این باره، چنین می نویسد:
«این جانب، درست به یاد ندارد كه از چه وقت با مساله انحطاط مسلمین آشنا شده است؟ و از چه زمانی شخصا به بحث و تحقیق در این مساله علاقمند گردیده و درباره آن فكر می كرده است؟ ولی می تواند به طور یقین ادعا كند كه متجاوز از بیست سال است كه این مساله، نظر او را جلب كرده و كم و بیش در اطراف آن فكر می كرده است و یا نوشته های دیگران را در این زمینه می خوانده است.
شهید مطهری، قرآن و اهل بیت علیهم السلام
استاد، در بحث «امامت در قرآن » به آیات مورد استدلال شیعه، توجه كرده و بعد از ذكر و شرح آیه «انما ولیكم الله و رسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلوة و یؤتون الزكوة و هم راكعون » (مائده - 55) به تفسیر آیه تبلیغ پرداخته و می نویسد:
«... از آیاتی كه در این مورد در سوره مائده وارد شده یكی این آیه است: یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته (سوره مائده آیه 67) اینجا لحن، خیلی شدید است: ای پیامبر! آنچه را كه بر تو نازل شد تبلیغ كن و اگر تبلیغ نكنی رسالت الهی را تبلیغ نكرده ای.
مفاد این آیه آنچنان شدید است كه مفاد حدیث «من مات و لم یعرف امام زمانه، مات میتة جاهلیة » اجمالا خود آیه نشان می دهد كه موضوع آنچنان مهم است كه اگر پیمغمبر تبلیع نكند، اصلا رسالتش را ابلاغ نكرده است.
اندیشه های فلسفی شهید مطهری(ره)
عدالت یكی از مفاهیمی است كه اسلام به آن توجه ویژه نموده است. در نظر استاد مطهری مفهوم عدالت رعایت حقوق افراد و اعطاء حق به صاحب حق است. حق طبیعی و قرآن به عنوان منابع كشف عدالت بوده، و بحث عدالت ابعاد وسیعی را دربر می گیرد. در این راستا عدل الهی زیربنای عدالت فردی و عدالت فردی زیربنای عدالت اجتماعی است.
شهید مطهری با بررسی عدالت در مكاتب سوسیالیسم و لیبرالیسم برداشت سومی در قالب سوسیال دموكراسی ارائه می نماید كه در آن تكیه بر نظام اقتصادی بسته و نظام سیاسی باز شده است. مطابق این دیدگاه امكان تأمین منافع فرد و جامعه وجود دارد. اما این تركیب هنوز كافی به نظر نمی رسد. از این رو به اعتقاد استاد مطهری باید معنویت را كه ادیان به ویژه دین اسلام منادی آن می باشند را، به این تركیب افزود.
از آنجایی كه عدالت بر افكار، اخلاق فردی و رفتار عمومی تأثیر بسزایی می گذارد باید راه هایی ارائه نمود تا بتوان عدالت را در تمام عرصه های اجتماع اجراء كرد. در این راستا می توان به مواردی همچون، رعایت حقوق طرفینی توسط حكومت و ملت، مسابقه بقاء، ایمان و عمل به قانون، احیاء معنویت اسلامی، واگذاری مال به میل انسان و نظارت دولت به اقتصاد در كنار آزادی سیاسی اشاره كرد.
جلوه های معلمی شهید مطهری(ره)
استاد در آغاز درس، مقدمات را به خوبی توضیح می داد و مشخص می كرد كه مطلب بر چه مقدماتی مبتنی است، و این خصوصیت باعث می شد كه هنگام تدریس، اشتباهاتی در ذهن شنونده پیش نیاید... استاد مطهری می كوشیدند چیزهایی را كه موجب درهم آمیختگی فكری و اشتباه در مطلب می شود، نخست توضیح دهند، تا هنگام درس، استدلال به درستی جایگیر شود.
مرحوم مطهری رحمه الله در تدریس نیز همچون سایر جنبه های زندگی اش بسیار منظم و مقیّد به برنامه بود، در طول كلاس حتی المقدور از مطلب اصلی دور نمی شد، و اگر احیانا مطلبی را بر سبیل استطراد بر زبان می آورد، آن را به گونه ای انتخاب می كرد كه با موضوع مورد بحث قرابت داشته باشد و در هر حال رشته اصلی بحث را رها نمی كرد و از ابتدا تا به انتها آن را به خوبی دنبال می كرد.
مهارت های تدریس و معلمی
به شاگردان مسئولیت دهید؛ هر قدر شاگردان در قبال رفتار خود احساس مسئولیت كنند به همان میزان به معلم كمك می نمایند تاكلاس را بهتر مدیریت نماید. لذا معلمان باید سعی نمایند با دانش آموزانی كه زیر بار قبول مسئولیت نمی روند و معمولًا برای معلم در كلاس مشكل ایجاد می نمایند كار كنند و آنها را در قبول مسئولیت یاری نمایند. واگذاری مسئولیت شكل های متعددی می تواند داشته باشد. همچون: نماینده كلاس شدن، سرگروه شدن، مأمور جمع آوری دفاتر و كارهای عملی شاگردان شدن، مسئول حضور و غیاب بودن و.. .
به هنگام برخورد با موقعیت های ناهنجار رفتاری از ناحیه شاگردان، خونسرد باشید؛ وقتی شاگردان رفتار ناشایست انجام می دهند، برخی از معلمان خونسردی خود را از دست می دهند و واكنش متناسب با شرایط خود بروز نمی دهند. در نتیجه موقعیت را بدتر از آنچه كه هست می نمایند.
توصیه رعایت خونسردی به چند دلیل است. اولًا اگر شاگردان بدانند معلمی به موضوعی حساسیت دارد آن مورد را به عنوان نقطه ضعف از او گرفته و هرگاه قصد آزار و اذیت معلم را داشته باشند از آن استفاده می كنند. این امر در مقطع بالاتر تحصیلی به مراتب بیشتر به چشم می خورد. ثانیاً حفظ خونسردی به معلم این امكان را می دهد كه تأمل و تفكر بیشتری در مورد نوع رفتار شاگردان داشته باشد و در جهت شناسایی علت اصلی رفتار باشد و متعاقب آن واكنش مناسب از خود بروز دهد. به طوری كه دانش آموز متخلف را متوجه خطای خویش نماید. ثالثاً نوع رفتار معلم برای شاگردان الگوست. بنابراین معلم باید از داد زدن، تهدید كردن و تعابیر نیشدار خودداری نماید.
